აღმოსავლეთ საქარველოს აქტიური ზემოქმედების რაიონებში გარემოს კომპონენტებში მძიმე ლითონების შემცველობის განსაზღვრა მათი ფონური კონცენტრაციის დადგენის მიზნით : ტომი II

Abstract

კახეთის რეგიონში სეტყვის ღრუბლებზე აქტიური ზემოქმედების სამუშაოების განახლებასთან დაკავშირებით გარემოს ობიექტებში (ნიადაგი,წყალი) განსაზღვრულია მძიმე მეტალების და ზოგიერთი დამაბინძურებელი ინგრედიენტის კონცენტრაციები. დადგენილია, რომ გრუნტის წყლები ხასიათდება მაღალი მინერალიზაციით. აღინიშნება მთავარი იონების მაღალი შემცველობა. ხელოვნურ წყალსაცავებში კი მხოლოდ ამონიუმის იონის შემცველობა აღემატება ზღვრულად დასაშვებკონცენტრაციას; მიკრობიოლოგიური თვალსაზრისით სასოფლო-სამეურნეო ჩამონადენი დაბინძურებულია E-colil-ით. მძიმე ლითონების (მათ შორის ვერცხლის) კონცენტრაცია წყლებში უმნიშვნელოა და არც ერთ შემთხვევაში არ აღწევს შესაბამისი ზდკ-ს მნიშვნელობას. ნიადაგში კი მძიმე ლითონებიდან პრიორიტეტული დამაბინძურებელი ელემენტია სპილენძი. ამავე დროს ზაფხულის თვეებში მას აქვს ზრდის ტენდენცია ზამთრის თვეებთან შედარებით. ნიადაგის ზედა 0-10 სმ-იან ფენაში დაფიქსირებულია სპილენძის მაქსიმალური რაოდენობა, რომელიც დაახლო-ებით 10 ზდკ-ს ფარგლებშია, ტყვიის შემცველობა 2 ზდკ-ს ფარგლებში მერყეობს, ვერცხლის კი ბევრად ნაკლებია ზდკ-ზე. კავკასიაში ატმოსფერული პოცესის განვითარების რეგიონალური მოდელის გამოყენებით და პასიური მინარევის გადატანა-დიფუზიის არასტაციონალური სამგანზომილებიანი განტოლების რიცხვითი ინტეგრირებით, შესწავლილია კახეთის ტერიტორიაზე მტვრის გავრცელება ოთხი ძირითადი სინოპტიკური სიტუაციისა და დაბინძურების სტაციონალური წყაროების შემთხვევებში. მოდელირებით მიღებულია მტვრის კონცენტრაციის სურათები, რომლებიც თვისობრივად ეთანხმებიან ფიზიკური მოსაზრებიდან გამომდინარე მტვრის განაწილებას. ნაჩვენებია, რომ ატმოსფეროს მიწისპირა ფენის 10 მ ზონაში მტვრის გავრცელებას განსაზღვრავს ჰორიზონტალური და ვერტიკალური ტურბულენტობა. 100 მ სიმაღლეზე მტვრის გავრცელებაში ტურბულენტობასთან ერთად მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვს ადვექტიური გადატანის პროცესებს, ხოლო ატმოსფეროს სასაზღვრო ფენის ზედა ნაწილში უპირატესი როლი ენიჭება მტვრის ადვექციურ გადატანას. მიღებული შედეგების საშუალებით შეიძლება განისაზღვროს ფონური კონცენტრაციების შემდეგი მნიშვნელობები: ქქ. თბილისისა და რუსთავისათვის მიმდებარე 20-30 კილონეტრიანი არისათვის ფონურ კონცენტრაციად შეიძლება მივიღოთ 0.05 ზდკ, ხოლო სხვა ქალაქებისათვის 0,01 ზდკ. (პროექტი შესრულებულია 2014-2016 წწ.)

In relation to resumption of works regarding an active influence on hail clouds in the Kakheti region concentration of heavy metals and some polluting ingredients are determined in environmental medium (soil, water). It is established that ground waters are distinguished by high mineralization. High content of principle ions is observed. As for the artificial water reservoirs, only the ammonia ion content in them exceeds a maximum permissible concentration; from the biological viewpoint agricultural waste waters are polluted with Heavy metals (including silver) concentration in water is insignificant and in none of the cases reaches the corresponding MPC value. Regarding soils copper is the top-priority polluting element among heavy metals. At that in summer months it has a growth trend compared to winter months. Maximum copper quantity, which is within the limits of approx. 10 MPC is registered in the upper 0-10 cm soil layer, lead content varies in the range of 2 MPC, while silver concentration is much less than MPC. Dust propagation at the Kakheti territory in cases of four main meteorological situations and stationary pollution sources is studied using a regional model of atmospheric process development in Caucasus and numerical integration of non-stationary tri-dimensional equation of passive admixture’s transfer-diffusion. Dust concentration distribution patterns are obtained through modeling, and they are in qualitative agreement with dust propagation based on physical reasoning. It is shown that dust propagation in the 10 m thickness zone of surface layer of atmosphere is determined by horizontal and vertical turbulence. At 100 m height advective transfer processes make a significant contribution to the dust distribution along with turbulence, while in the upper part of the atmospheric boundary layer advective dust transfer plays a dominant role. By means of obtained results it is possible to determine the following values of background concentration: for 20-30 km area adjoining Tbilisi and Rustavi cities 0.05MPC can be taken as a background concentration, and 0.01 MPC – for other cities.