ჰერმან ჰესეს რომანის „თამაში რიოში მარგალიტებით“ სტრუქტურულ-კომპოზიციური სპეციფიკისათვის

Abstract

ჰერმან ჰესეს რომანი „თამაში რიოში მარგალიტებით“ რამდენმე სტრუქტურული ერთეულისაგან შედგემა, რომლებიც ერთიან კომპოზიციურ მთლიანობას ქმნიან. რომანის ძირითად ჩონჩხს წარმოადგენს სამი ნაწილი: ფიქტიური გამომცემლის შესავალი, იოზეფ კნეჰტის ცხოვრების აღწერა და კნეჰტის ლიტერატურული მემკვიდრეობა. რომანის შესავალ ნაწილში ავტორი იყენებს ფიქტიური მთხრობელისათვის დამახასიათებელ საშუალებებს და ცდილობს, ქრონიკის სტილში, ისტორულად დოკუმენტირებულად წარმოგვიდგინოს თამაშის მაგისტრის იოზეფ III სახე. მაგრამ ეს არ არის ისტორიის აღწერა, არამედ რეტროსპექტული უტოპია, რადგან მოქმედება რომანში გადატანილია დაახლოებით 2300 წელს. ერთამნეთს უპირისპირდება ჰესეს თანამედროვე „ფელეტონისტური საუკუნე“ და კასტალიის სამყარო, ანუ მატერიალური და ინტელექტუალურ-სამეცნიერო ცხოვრება, რომელთა სინთეზი რომანის მთავარ მიზანდასახულობას შეადგენს. რომანის მთავარი ნაწილი „აღზრდის რომანის“ თავისებურებებს ამჟღავნებს, თუმცა იგი განსხვავდება ამ ტიპის რომანის კლასიკური ნიმუშებისაგან (გოეთეს „ვილჰელმ მაისტერი“), რამდენადაც იგი ფიქტიური მთხრობელის ფუტურისტულ-უტოპიური პერსპექტივის ნაყოფია. გმირის ცხოვრების საფეხურეობრივი აღწერა სცდება ჩვეულებრივ დიმენსიებსა და ლეგენდის სფეროში იჭრება. ბიოგრაფიისა და ლეგენდის სტილური ფორმების სინთეზი თემატურად უკავშირდება სინთეზს მატერიალურ და სულიერ სამყაროს შორის. მიუხედავად იმისა, რომ რომანის მესამე ნაწილი – კნეჰტის ლექსები და სამი ბიოგრაფია – ერთი შეხედვით, ცალკე დგას დანარჩენი ნაწილებისაგან, იგი რომანის მთლიანობის განმსაზღვრელი ელემენტია, რამდენადაც იგი ავრცობს და სიღრმისეულად წარმოგვიდგენს რომანის მთავარ პრობლემას – დაპირისპირებულ პოლუსთა სინთეზს. რომანის კომპოზიციურ მთლიანობას განაპირობებს ასევე თამაშის, მუსიკის, მსახურების ლაიტმოტივები.

Hermann Hesses Roman „Das Glasperlenspiel“ besteht aus mehreren Einzelteilen, die zu einem umfassenden Gesamtwerk verknüpft sind. Das Gerüst des Romans bilden drei Teile: die Einleitung des fiktiven Herausgebers, die Lebensbeschreibung des Protagonisten und schließlich seine literarische Hinterlassenschaft. In der Einleitung benutzt der Autor die Mittel des fiktiven Erzählers in der Form eines Chronisten, der historisch dokumentierend versucht, das Persönlichkeitsbild des Ludi Magister Jesephus III. darzustellen. Es handelt sich aber nicht um die Geschichtsschreibung, sondern es ist eine Rückschauende Utopie, denn die erzählte Gegenwart ist ungefähr auf das Jahr 2300 gelegt. Es werden Hesses zeitgenössische „feuilletonistische Zeitalter“ und Kastalien, „Provinz des Geistes“, entgegengesetzt, deren Synthese am Ende des Romans erzielt werden muss. Der Hauptteil des Romans weist die Merkmale des Bildungsromans auf, aber er unterscheidet sich von der klassischen Konzeption dieses Romantypus (Goethes „Wilhelm Meister“), weil „Das Glasperlenspiel“ von Bildungsidealen der den Roman bestimmenden futuristisch-utopischen Perspektive des fiktiven Erzählers geprägt wird. Die Lebensbeschreibung des Protagonisten überschreitet die üblichen Dimensionen und geht in Legende über. Die Synthese der Stilformen von Biographie und Legende wird thematisch mit der Synthese von Welt und Geist verbunden. Obwohl die Gedichte und Lebensläufe von Knechts Hinterlassenschaft – der dritte Teil des Romans - auf dem ersten Blick isoliert von den anderen Teilen stehen, sind sie ins Ganze verwobene Elemente, weil sie das zentrale Thema der Synthese von Polaritäten und der Kulturkritik rückschauend vertiefen und erweitern. Die Einheit der Kompositionsstruktur bilden auch die Leitmotive, wie Spiel, Musik, Dienst/Opfer.