მეტაფორიზებული ტექსტის თარგმნის პრობლემები (ნიმუში: ჰ. ჰესეს რომანი „ტრამალის მგელი“)

Abstract

ტრანსლატიკის ანუ თარგმანმცოდნეობის ერთ— ერთ მიღწევად უნდა ჩაითვალოს მისი ინტერდისციპლინირებული ხასიათი. ეს გარდატეხა მას შემდეგ მოხდა, რაც ტრანსლატიკამ უარი თქვა თარგმნილი ტექსტების წმინდა ლინგვისტურ ინტერპრეტაციაზე და ისეთ მეცნიერებების სფეროში შეიჭრა, როგორიცაა ფილოსოფია, სემიოტიკა, ფსიქო—და სოციოლინგვისტიკა, კოგნიტიური ლინგვისტიკა და ტექსტის ლინგვისტიკა. მხატვრული ტექსტი წარმოადგენს ერთი ერის წიაღში შექმნილ ფენომენს, რომლის თარგმანსაც მეორე ერის კულტურაში შემეცნებით— ესთეტიკური ღირებულება უნდა ჰქონდეს. თუ ორიგინალის ტექსტს ამგვარი ღირებულება არ გააჩნია, მისი თარგმნა გამართლებული არ არის. მხატვრული ტექსტის ,,სამყაროს მოდელირების“ სიძნელე მთარგმნელისათვის ამ ტექსტის საზრისის დაფარულობაში კი არ მდგომარეობს, არამედ იმაში, რომ იგი რეალური საგნებისა და ობიექტების სახით არ მოგვეცემა. არადა, მხატვრული ტექსტები არანაკლებ საგნობრივები არიან, ვიდრე სპეციალური ტექსტები, რომელთაც კვლევის ხელშესახები ობიექტები გააჩნიათ. სამაგიეროდ, მხატვრული ტექსტები განუსაზღვრელი ,,სამყაროსეული სურათების“ მოდელირების საშუალებას იძლევა, რის დროსაც რეალური საგნები და მოვლენები სუბიექტის საკუთრებად იქცევა და ამის წყალობით, რეალობის აღქმა და წარმოდგენებისა თუ იდეების რეპერტუარი მთარგმნელის ცნობიერებაში სუბიექტურად გარდაისახება. ჰერმენევტიკას, როგორც ინტერპრეტაციის, გაგება— გაგებინების, ახსნა — განმარტების, თარჯიმნობისა და თარგმნის თეორიას ყველაზე კარგად მიესადაგება ტრანსლატიკის ობიექტის, მხატვრული მეტაფორიზებული ტექსტის კვლევის მეთოდები, რადგან ჰერმენევტიკული ანალიზი იმ წესების დაცვას გულისხმობს, რომლებიც აუცილებელია სხვადასხვა წერილობითი დისკუსიის ინტერპრეტაციისათვის. მეტაფორა (ბერძნ. metaphora ნიშნავს ,,გადატანას“) დაკავშირებულია მხატვრული ტექსტის ნებისმიერ ფენასთან, იქნება ეს სიტყვა, წინადადება, ფრაზა, აბზაცი თუ მთლიანი ტექსტი. ამის მიხედვით გვაქვს: ნულოვანი, სტანდარტული და ავტორიზებული მეტაფორები. ისეთი მეტაფორიზებული, მხატვრული ტექსტის თარგმნისას, როგორიც ჰესეს ,,ტრამალის მგელია“, მთარგმნელი აუცილებლად უნდა გაეცნოს სემიოტიკური მეტაფორული თეორიების, ერთი მხრივ, სტრუქტურულ, ხოლო მეორე მხრივ, ფუნქციონალურ თვალსაზრისებს. გარდა ამისა, არსებობს კიდევ სემიოტიკური თეორიები, რომელთა ინტერესის სფეროსაც მეტაფორის სემანტიკური და პრაგმატული კვლევა შეადგენს. ე. როლფი 25 მეტაფორის თეორიას გამოყოფს. მათ შორის ყველაზე ცნობილია: შედარების, ინტერაქციული და სუბსტიტუციური თეორიები, დანარჩენი 22 თეორია იშვიათად არის მსჯელობის საგანი. ჰ. ჰესეს ,,ტრამალის მგელი“ წარმოადგენს დიდ მეტაფორას, რომელსაც მთარგმნელი— ინტერპრეტატორი აღიქვამს როგორც მის სემიოტიკურ კონტენტს და ენათშემოქმედებით პარადიგმას. ამ ტექსტის მეტაფორები, რომლებიც ავტორის ესთეტიკურ სისტემაში კომპლექსურად გაერთიანდებიან, გასცდებიან სემიოტიკური კონვენციების საზღვრებს და მის შემდგომ მეტაფორიზებულ მხატვრულ ტექსტებში ინტერტექსტუალური ,,ნუკლეანური საზრისის“ სახით გაცხადდებიან.